27 Nisan 2010 Salı

Perdeler Tamamı (Nota isimleri)

Eviç

Segah

Muhayyer

Hüseyni

Isfahan

Saba

Mahur

Suzinak

Makamlar ve Tasnifi

Makamlar ve Tasnifi
Dr. Emin Kılıç KALE

Makamın tarifi yok, usulün tarifi yok. Tarif ederler, boştur, boşa emek. Mesela Hicaz : işte do diyez alır, si bemol alır, bilmem ne. Hikaye bunlar. Makam öğrenilmez. Makam sindirilir. Makam, bilenden geçilir. Öğrenilmez. Buna dikkat edeceksiniz. Eser geçerken boyuna açıklama yapacağız. Açıklama yaparken makamı anlatmış olacağım. Ancak bu kadar bilgi verilebilir. Makam için behemehal ünsiyet ve sindirmek şart.

Ana-makamlar var. Öbürlerine makam denmez. Onlar şed makamlar, mürekkep makamlar ve rasgele tertip edilmiş makamlardandır. Mesela Beyati, ne şeddir, ne mürekkeptir. Karcığar da öyle. Ne olduğu belli değil.

Makamlar böyle dört kısma ayrılır : Ana makam, şed makam, mürekkep makam, tespit edilemeyen makam. Acem katiyen ana makam değildir. Acem Aşeyran, mürekkeptir, Mahur'un şeddidir. Uşak'ta dügah pes, segah pes. Amma ne kadar pes belli değil, yoksa olmaz.

Ahmet Avni Konuk hazretlerinin kim olduğu sonra anlaşılacak. Onun eserleri geçilmeden anlaşılmasına imkan yok.119 makam bu(Rast Kar-ı Natık) bestelediği. Onların güftesi kendinin, bestesi kendinin. Ve her güftede makam tarif ediliyor. Mesela : "Kavli de kaddi gibi rast olsa o mehveşin" diyor. Sevgilimin diyor -sevgiliyi izah ediyor- kavli de kaddi gibi düz olsa. Kavliden burada murat, olması icap eden dişi olsa. Benim sevgilimin güzelliği yani güzel olan sevgilim olması icap eden dişi seviyesine gelmiş olsa - kapalı, söylemez ki. Bana sır olarak söylenmiş. Mehveş, sevgili demektir. Kavil, söz, şahsiyet demektir - sevgilimin şahsiyeti gereken seviyede olsa idi "hiç bükülmezdi beli" yani onun için yaş bahis konusu olmazdı. "Üftade-i hasret keşin" onun aşıkı olan bir erkek için katiyen yaş bahis konusu olmazdı.

Bilmezler, ben daha bunu yeni geçiyor gibiyim. Bizim musiki öyle bir musikidir. Katiyen notaya falan gelmez, bir alemdir. Yani güfteler de böyle mana taşır.

Hüzzam makamı : "Sazın al aguşe." Sevgiliye hitap ediyor : göksüne sazını getir. "Mızrabın ile del sinemi" öyle mızrap çal ki ben, göksümün delindiğini his edeyim. "Nağme-i hüzzam ile def eyle gönlümden gamı" metafizik bakımından Hüzzam makamını tarif ediyor. Yani onu çalanın nağmeleri göksünü delecek, yani o kadar müessir makam demek istiyor.

Hümayun yine öyle : "yalnız bir ben miyim ey mahi meftunun senin- oldu cari aleme emri humayunun senin" Hümayun makamını izah ediyor. Bunun üç ismi daha var: Garip Hicaz, Hicaz Hümayun, Kervan Kıran. Hümayuna katiyen dayanılmaz. Hicaz amma bambaşka bir şeydir. Onu gösterebilmek için buselik makamını iyi bilmek lazım. Buselik makamı bilinmeden Hümayun yapılamaz. Çünkü buselik perdesi geçiyor. Oraya mahsus buselik var. Keza Isfahan geçilmeden Hümayun geçilmez. Bana böyle verdiler. Bunun dersi yok. Dinleye dinleye siner.

Acem Aşeyran, Yegah, bunları kullanan yok. Kaba hicaz keza. Bunlarsız olmaz. Mesela Hüseyni Aşeyran makamı katiyen geçilemez bu perdelere hakim olmadan. İşte Mevlana temas etmiş : "Neyzen ney üflemiyor, baş-pareden buseler almaktadır" diyor. Ben iyi bilirim Hacı Emin Dede öyle aşeyranlar yapar ki dudağı baş-pareye değiyor mu değmiyor mu katiyen belli değil. Ve aşeyran perdeleri o zaman meydana çıkar. Kabaları üflerken dudak başpareden hemen hemen sanki ayrılacak. Yoksa Hüseyni Aşeyran, Acem Aşeyran, Yegah çıkmaz.

Musiki makamları toptan üçe ayrılır :

1. Garami : Aşk üzerinde yürür, aşktan bahseder, aşkı ta'lim eder : Uşşak, Rast, Karcığar, Saba, Nevruz, Hicaz, Hüseyni, Hüzzam, Buselik, Yegah, Gerdaniye, Tahir, Suzinak, Araban, Eviç.

2. Tasviri : Nihavent başta gelir. Neveser, Şedaraban, Sultanı Yegah, Şehnaz, Muhayyer, Hicazkar, Hisar, Kürdi.

3. Dini : Dini makam demek dinden bahseden demek değildir. Garamilikte ileri. Baba Efendi bunun için, rutubeti fazla, derdi: Acem Aşeyran, Acem, Suzidil, Suzidilara, Maye, Mahur, Çargah, Isfahan, Segah, Bestenigar, Beyati.

Ana makam 13 tanedir: Rast, Nihavent, Suzinak, Mahur, Saba, Hicazkar, Uşşak, Isfahan, Hicaz, Hüseyni, Muhayyer, Segah, Eviçtir.

Bu tasnifi yapan Ahmet Avni beydir. Musikimizin geleceği sim-siyah karanlık. Batı musikisinin burada adını anmaya tenezzül etmem. Batı alemi bütün her şeysi ile beraber sıfırdır.

Ben halk musikisi tanımam, ben dergah musikisi tanırım. Ve dergah musikisi bütün beşere hitap eder.

Dr. Emin Kılıç KALE'nin özel sohbetlerinden derleyen: Ali SARIGÜL

http://musikiyolu.blogspot.com

Ana makamlar



III. Sultan Selim Han döneminin büyük müzikolog ve bestekarı Şeyh Abdülbâki Nâsır Dede, 12 makamdan Zengüle, Zirefkend ve Büzürg'ü çıkararak, bunların yerine, Nihavend, Nişabur, Segâh, Saba ve Süzidilara makamlarını koymuş, esas sıralamayı değiştirmiş ve edvar-ı meşhurenin adedini de 14 olarak tesbit etmiştir.